Trong dàn diễn viên của bộ phim kinh điển Tây Du Ký 1986, cái tên Mã Lan - người thủ vai mẹ của Đường Tăng - vẫn luôn khiến công chúng tò mò và ngưỡng mộ bởi học vấn và vị thế đặc biệt trong giới nghệ thuật Trung Quốc.
Nữ diễn viên Mã Lan đóng vai mẹ Đường Tăng trong "Tây Du Ký".
Trong phim, Mã Lan vào vai Ân Ôn Kiều - tiểu thư con quan Ân thừa tướng, người sinh ra Trần Huyền Trang (Đường Tăng). Dù không có lời thoại, chỉ xuất hiện đúng 3 phút, vai diễn này lại có ý nghĩa mở đầu cho cả hành trình đi thỉnh kinh sau này. Đây là vai phụ nền tảng trong tuyến truyện, đòi hỏi thể hiện nội tâm sâu sắc chỉ bằng ánh mắt và hành động.
Trước khi Tây Du Ký 1986 lên sóng, đạo diễn Dương Khiết mất nhiều năm để tìm kiếm những gương mặt vừa có tài, vừa mang thần thái phù hợp với nguyên tác. Trong một lần xem biểu diễn kinh kịch tại Bắc Kinh, bà bị cuốn hút bởi ánh mắt u uẩn, sang trọng và biểu cảm tinh tế của nữ nghệ sĩ trẻ - Mã Lan. Bà lập tức nhận ra, đây chính là người duy nhất có thể hóa thân thành mẹ của Đường Tăng - người phụ nữ mang vẻ đẹp cổ điển, dịu dàng, chịu nhiều bi kịch.
Tuy nhiên, khi được mời tham gia, Mã Lan thẳng thừng từ chối. Thời điểm đó, cô đang là ngôi sao sáng trong lĩnh vực kinh kịch và đã kín lịch biểu diễn, tập huấn, không có thời gian cho phim ảnh. Thay vì chọn người khác, đạo diễn Dương Khiết quyết định không quay cảnh đó, chờ đến khi Mã Lan sắp xếp được thời gian. Bà nói với cả đoàn: “Không có Mã Lan, tôi sẽ không quay cảnh này”.
Đạo diễn Dương Khiết quyết tâm thuê máy bay riêng đưa Mã Lan đến phim trường.
Quyết tâm đến mức đoàn phim phải chi tiền thuê máy bay riêng đưa Mã Lan từ Bắc Kinh tới tận phim trường tại Vân Nam. Cảnh quay hoàn tất trong một ngày, ngay sau đó cô được đưa về lại thủ đô.
Dù không có lời thoại, không cảnh hành động, vai Ân Ôn Kiều lại đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong mạch truyện: sinh ra Đường Tăng, chịu cảnh chồng bị giết, con bị cướp, bản thân bị ép gả cho tên cướp rồi sống trong đau khổ hơn 20 năm. Trong phân đoạn duy nhất, bà tiễn con trai đi xuất gia, nén mọi cảm xúc vào một cái vuốt má, một ánh mắt buốt lòng.
Chỉ với vài phút trên màn ảnh, Mã Lan khiến hàng triệu khán giả bật khóc. Với giá trị vai diễn đó – và sự đặc biệt của hoàn cảnh quay - cô nhận được mức thù lao 20.000 NDT (tương đương khoảng 71 triệu đồng hiện nay), cao nhất trong toàn bộ ê-kíp.
Trong khi đó, vai chính như Lục Tiểu Linh Đồng – người đóng Tôn Ngộ Không – chỉ nhận 100 NDT mỗi tập phim, tổng cộng 25 tập là 2.500 NDT. Điều này khiến tên tuổi Mã Lan trở thành giai thoại trong giới làm phim Trung Quốc: một vai phụ chỉ vài phút, nhưng lại “đắt giá”.
Không phải ngẫu nhiên Dương Khiết "chọn mặt gửi vàng" như vậy. Mã Lan sinh năm 1962, là nghệ sĩ kinh kịch nổi tiếng của Trung Quốc. Ngay từ năm 20 tuổi, bà đã được phong danh hiệu “Diễn viên hạng nhất quốc gia” - một trong những vinh dự lớn nhất với người làm nghệ thuật biểu diễn tại Trung Quốc, chỉ dành cho những tài năng xuất chúng.
Mã Lan là tượng đài sân khấu Trung Quốc.
Mã Lan là tượng đài sân khấu với vô số vở diễn kinh điển như Hồng lâu mộng, Mẫu đơn đình, Tiết Nhĩ Kim, Thang Tích Tùng... Là diễn viên có thực lực nhưng Mã Lan rất ít đóng phim truyền hình. Tổng cộng bà chỉ xuất hiện trong 4 bộ phim là Tây Du Ký, Phách Quan Kinh Mộng, Diêu Chỉ Hạnh Hoa Thôn và Nghiêm Phượng Anh nhưng mỗi vai diễn đều là những dấu ấn khác biệt khiến khán giả ấn tượng.
Ngoài biểu diễn, bà còn là nhà giáo, giảng dạy tại Đại học Truyền thông Chiết Giang và là chuyên gia danh dự của Học viện Hý kịch Thượng Hải – nơi cô từng tốt nghiệp và sau này chồng bà, nhà nghiên cứu nghệ thuật Dư Thu Vũ, từng giữ chức hiệu trưởng.
Cô kết hôn với nhà lý luận nghệ thuật, sử gia văn hóa Dư Thu Vũ.
Mã Lan từng giành hàng loạt giải thưởng lớn như: Giải Hoa Mai cho diễn viên sân khấu xuất sắc nhất (1986),Giải Kim Ưng và Phi Thiên cho nữ chính xuất sắc (1988). Năm 2007, bà trở thành người châu Á đầu tiên được Trung tâm nghệ thuật Lincoln (New York, Mỹ) trao giải thưởng nghệ sĩ có thành tựu trọn đời.
Hiện ở tuổi 62, Mã Lan sống kín tiếng và hạnh phúc bên chồng – nhà lý luận nghệ thuật, sử gia văn hóa Dư Thu Vũ, nguyên hiệu trưởng Học viện Hý kịch Thượng Hải. Cả hai luôn được ngưỡng mộ bởi tình cảm bền vững, thường xuất hiện bên nhau trong những chuyến dạo phố, du lịch như thuở còn son trẻ.
