Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi sang nền nông nghiệp sinh thái, việc khai thác các loài cây dược liệu bản địa, thân thiện với môi trường đang mở ra hướng đi bền vững, đem lại giá trị kinh tế và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
Trong số đó, cà gai leo nổi lên như một cây trồng “2 trong 1”: vừa là dược liệu quý, vừa là lời giải cho bài toán phát triển kinh tế nông thôn và thích ứng biến đổi khí hậu.
Cà gai leo là loại cây thân leo, mọc hoang nhiều ở các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc và một số vùng đồi Trung Bộ. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, cây dược liệu này đã được nghiên cứu kỹ lưỡng, đưa vào trồng chuyên canh với quy mô hàng chục đến hàng trăm héc-ta tại các địa phương như Hòa Bình (cũ), Thanh Hóa, Quảng Trị, Kon Tum (cũ)...
Ưu điểm lớn nhất của cà gai leo là khả năng sinh trưởng mạnh trên đất đồi, đất cằn, khô hạn – những vùng đất vốn khó canh tác cây lương thực. Cây có thể phát triển tốt quanh năm, ít sâu bệnh, không cần nhiều phân bón hóa học, dễ chăm sóc và không làm cạn kiệt tài nguyên đất. Đây là yếu tố rất quan trọng trong sản xuất dược liệu thân thiện môi trường.
Cà gai leo (ảnh minh hoạ).
Theo thống kê từ các hợp tác xã và doanh nghiệp trồng cà gai leo, năng suất trung bình đạt từ 10–12 tấn/ha (cây tươi), với giá thu mua dao động từ 15.000 – 20.000 đồng/kg. Như vậy, mỗi hecta trồng cà gai leo có thể đem lại 200–300 triệu đồng/năm – mức thu nhập cao hơn hẳn so với trồng ngô, sắn hay lúa nương.
Nhiều hộ dân ở vùng cao đã thoát nghèo nhờ cây cà gai leo, đồng thời hạn chế phá rừng làm nương rẫy, góp phần gìn giữ hệ sinh thái bản địa. Đặc biệt, khi cây được thu mua theo chuỗi liên kết, có bao tiêu đầu ra, người dân có thể yên tâm sản xuất, giảm lệ thuộc vào thị trường tự do bấp bênh.
Cà gai leo đã được nghiên cứu trong y học hiện đại, được chứng minh có tác dụng hỗ trợ điều trị các bệnh lý về gan như: viêm gan virus, xơ gan, men gan cao, giải độc rượu… Một số sản phẩm từ cà gai leo đã được Bộ Y tế cấp phép lưu hành trong nước và xuất khẩu ra thị trường quốc tế.
Sự phát triển của cà gai leo góp phần tạo ra chuỗi giá trị dược liệu nội địa, từ trồng trọt – sơ chế – chế biến sâu thành các sản phẩm trà túi lọc, cao đặc, viên nang, giúp nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp và đưa dược liệu Việt vươn ra thế giới.
Hướng đi cho nông nghiệp xanh thích nghi với biến đổi khí hậu
Không chỉ có giá trị kinh tế – y học, cà gai leo còn mang tính chiến lược khi đặt trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Với đặc tính chịu hạn tốt, không cần tưới tiêu nhiều, cây phù hợp để chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp ở những vùng khan hiếm nước, đất bạc màu.
Nhiều địa phương đã chọn cà gai leo làm sản phẩm chủ lực OCOP (Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm"), đạt hạng 3 sao, 4 sao cấp tỉnh, mở ra hướng đi mới cho kinh tế xanh, nông nghiệp, dược liệu gắn với dược liệu bản địa và du lịch sinh thái.
Việc phát triển cà gai leo không đơn thuần là mở rộng vùng dược liệu, mà còn là giải pháp kiến tạo nền nông nghiệp có giá trị gia tăng cao, gắn với bảo vệ môi trường, tạo sinh kế bền vững cho người dân và bảo tồn tri thức bản địa. Đây là minh chứng rõ ràng cho tư duy “trồng cây gì, nuôi con gì” gắn với phát triển xanh, đáng để nhân rộng trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững của Việt Nam.
