Một cuộc cách mạng đang âm thầm diễn ra trong lòng các khu công nghiệp Trung Quốc, hứa hẹn định hình lại tương lai của ngành sản xuất toàn cầu. Đó là sự trỗi dậy của "nhà máy trong bóng tối" (Dark Factory) – những tổ hợp sản xuất hoàn toàn tự động, không cần ánh đèn, không một bóng người, nơi robot và trí tuệ nhân tạo (AI) làm chủ cuộc chơi.
Xiaomi, với nhà máy sản xuất smartphone và ô tô điện hoạt động 24/7 không ngừng nghỉ, chỉ là một ví dụ điển hình cho xu hướng đang bùng nổ này.
Kỷ nguyên tự động hóa
Trong một nhà máy rộng hơn 80.000 mét vuông ở Bắc Kinh, không có ánh đèn, không một bóng người, chỉ có tiếng máy móc và hàng trăm robot vận hành không nghỉ. Đây không phải là cảnh trong một bộ phim khoa học viễn tưởng, mà là thực tế đang diễn ra tại những "Dark Factory" – mô hình nhà máy tự động hoàn toàn mà Trung Quốc đang đặt cược để định hình lại tương lai sản xuất.
Nhà máy Changping (81.000 m²) do Xiaomi vận hành hoàn toàn tự động, có khả năng sản xuất gần 10 triệu điện thoại/năm (khoảng 1 chiếc mỗi 3,15 giây) và tối ưu mọi quy trình từ lắp ráp đến kiểm tra chất lượng thông qua AI tự học và tự điều chỉnh.
Khái niệm Dark Factory không chỉ đơn thuần là việc thay thế con người bằng robot. Nó là một hệ sinh thái sản xuất siêu thông minh, nơi các hệ thống quản lý hoạt động sản xuất (MOM) được hỗ trợ bởi AI không chỉ thực hiện lệnh mà còn có khả năng "suy nghĩ", thích nghi và tự tối ưu hóa.
Điều này thể hiện rõ qua HyperIMP của Xiaomi, nơi AI liên tục truyền dữ liệu, phân tích để xác định bất thường và thậm chí tự sửa lỗi nhỏ trước khi chúng trở thành vấn đề lớn. Nói cách khác, AI không chỉ điều khiển robot lắp ráp mà còn "dạy" robot cách "làm việc" như một kỹ sư lành nghề.
Xiaomi là một trong những tên tuổi tiên phong. Năm 2023, hãng ra mắt nhà máy sản xuất smartphone trị giá 330 triệu USD hoạt động 24/7 không đèn, không nghỉ, hoàn toàn do hệ thống AI HyperIMP điều khiển.
Chỉ vài tháng sau, một siêu nhà máy ô tô điện với diện tích gấp gần 9 lần, mức tự động hóa 91% và hơn 700 robot được đưa vào vận hành. Những dây chuyền này không chỉ "làm theo lệnh" mà còn biết phân tích dữ liệu, tự tối ưu quy trình và khắc phục lỗi nhỏ mà không cần con người can thiệp.
Xiaomi chỉ là phần nổi của tảng băng khi hàng loạt tên tuổi như Gree, MEGVII, BYD, Changying Precision… đều đang thử nghiệm hoặc triển khai "nhà máy trong bóng tối". Tại một số dây chuyền, robot đã thay thế đến 90% lực lượng lao động.
Lợi ích kinh tế mà Dark Factory mang lại là không thể phủ nhận khi robot vận hành 24/7 với chi phí giờ làm rẻ hơn lao động phổ thông. Chi phí vận hành robot tại Trung Quốc hiện chỉ khoảng 1,60–2,00 USD/giờ, thấp hơn đáng kể so với chi phí nhân công (khoảng 5,51 USD/giờ năm 2023), khiến tự động hóa trở nên kinh tế hơn về lâu dài.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), việc loại bỏ các yếu tố "lấy con người làm trung tâm" như chiếu sáng, sưởi ấm, điều hòa không khí, hay các tiện nghi cho công nhân giúp giảm 15-20% mức tiêu thụ năng lượng.
Đồng thời, chất lượng sản phẩm được cải thiện đáng kể nhờ độ chính xác và nhất quán vượt trội của hệ thống AI so với khả năng của con người. Các nhà máy dark factory triển khai hệ thống IoT, cảm biến (hồng ngoại, Lidar, thị giác máy tính), máy học (ML), và digital twin để mô phỏng, kiểm soát chất lượng, bảo trì dự đoán và tối ưu hóa sản xuất thời gian thực — đôi khi tự khắc phục lỗi nhỏ mà không cần con người can thiệp
Trung Quốc, với chiến lược "Made in China 2025" và sự đầu tư mạnh mẽ vào robot, AI từ một thập kỷ trước, đã nhanh chóng trở thành người tiên phong trong cuộc đua này. Trong bối cảnh chi phí sản xuất tăng và áp lực xuất khẩu lớn, Dark Factory là cách để Trung Quốc giữ lợi thế quy mô và tối ưu chất lượng.
Từ năm 2015, sáng kiến "Made in China 2025" đã đặt nền móng với mục tiêu thống trị robot công nghiệp và AI. Năm 2022, Trung Quốc lắp đặt hơn 290.000 robot, chiếm hơn 50% toàn cầu.
Mặt tối
Lợi ích của Dark Factory là rõ ràng: năng suất vượt trội, sản xuất liên tục, giảm lãng phí, kiểm soát chất lượng đồng đều hơn cả tay nghề con người. Đây cũng là chìa khóa để Trung Quốc tiến tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060.
Tuy nhiên phía sau ánh hào quang tự động hóa là một bài toán xã hội phức tạp. Ngành sản xuất Trung Quốc hiện sử dụng hơn 100 triệu lao động. Khi robot dần thay thế, hàng triệu việc làm có nguy cơ biến mất. Nỗi lo mất việc đã hiện hữu qua các cuộc đình công, và nhiều lao động nhập cư đã rời bỏ nhà máy trở về quê do cơ hội việc làm giảm sút.
Theo LinkedIn, ngành ô tô và công nghiệp nặng Trung Quốc hiện vận hành hàng trăm đến nghìn robot trong các nhà máy bóng tối và xu hướng này được mở rộng nhanh chóng để tận dụng lợi thế cạnh tranh toàn cầu.
Trong khi đó Gartner/McKinsey dự báo đến năm 2030, khoảng 30% công việc tại nhà máy trên toàn cầu sẽ được tự động hóa một phần hoặc hoàn toàn bằng AI và robot.
Tương tự, Oxford Economics từng dự báo đến 12 triệu việc làm sản xuất có thể mất vào năm 2030 do tự động hóa còn World Bank đã ghi nhận sự gia tăng khiếu kiện về vấn đề ai sẽ làm thay công nhân phổ thông.
Vấn đề đặt ra không chỉ là ai sẽ làm việc, mà còn là làm thế nào để chuyển đổi và đào tạo lại một lực lượng lao động khổng lồ. Việc đầu tư vào các chương trình giáo dục về AI, bảo trì robot và khoa học dữ liệu là vô cùng cần thiết nhưng cũng đòi hỏi nguồn lực và thời gian đáng kể. Nếu không có chiến lược chuyển đổi hiệu quả, tự động hóa có nguy cơ làm sâu sắc thêm bất bình đẳng kinh tế và gây ra căng thẳng xã hội nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, các thách thức kỹ thuật cũng không hề nhỏ. Việc đảm bảo an ninh mạng cho một hệ thống hoàn toàn kết nối, độ tin cậy của các robot phức tạp, và khả năng ra quyết định của AI trong các tình huống bất ngờ vẫn là những bài toán cần lời giải. Một sự cố nhỏ trong hệ thống có thể gây ra thiệt hại lớn.
Tương lai của ngành sản xuất có lẽ không phải là một sự lựa chọn tuyệt đối giữa con người và máy móc. Thay vào đó, một phương pháp tiếp cận kết hợp có thể là tối ưu hơn. Các lĩnh vực sản xuất đòi hỏi sự tùy chỉnh, sáng tạo và tay nghề thủ công cao vẫn có thể duy trì sự tham gia đáng kể của con người. Trong khi đó, sản xuất hàng loạt, lặp đi lặp lại sẽ được đảm nhiệm bởi các hệ thống hoàn toàn tự động.
Với Trung Quốc, Dark Factory không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn là bài toán chính sách: làm thế nào để tự động hóa không đẩy xã hội vào bất ổn, và để hàng triệu công nhân không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua sản xuất không đèn.
Dark Factory có thể định nghĩa lại khái niệm nhà máy trong thế kỷ 21. Nhưng câu hỏi lớn vẫn còn đó: Khi robot làm việc trong bóng tối, liệu ai sẽ thắp sáng con đường cho lực lượng lao động con người?
*Nguồn: Tổng hợp
