Ai cũng có "giấc mơ xe điện"
Đầu năm nay, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum bày tỏ sự vui mừng khi hình ảnh phác họa ba mẫu xe điện nhỏ gọn được trình chiếu trên màn hình trong một cuộc họp báo tại thủ đô.
Được đặt tên là Olinia, có nghĩa là "di chuyển" trong ngôn ngữ bản địa Nahuatl, đây sẽ là những chiếc xe điện đầu tiên được thiết kế và lắp ráp hoàn chỉnh tại chính Mexico.
Chúng sẽ "an toàn, hiệu quả, bền bỉ và nằm trong tầm tay của hàng triệu người Mexico", Roberto Capuano, giám đốc dự án, cho biết trong buổi thuyết trình. Vị này hé lộ, mẫu xe đầu tiên sẽ ra mắt vào thời điểm World Cup 2026 khởi tranh tại Thành phố Mexico và đến tay công chúng chính thức vào năm 2030.
Ba mẫu xe dòng Olinia của Mexico.
Dự án Olinia dự kiến sản xuất xe điện với hầu hết các linh kiện từ Mexico, được coi là câu trả lời cho mục tiêu đạt 45% phương tiện năng lượng sạch vào năm 2030 của chính phủ, bao gồm cả dòng xe điện nhập khẩu từ Trung Quốc, như BYD và Chery, hiện chiếm gần 1/10 số xe mới được bán tại đây.
Nhưng sản xuất xe điện không phải dễ. Các chuyên gia cho biết, dự án xe điện Olini phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm ngân sách không đủ, ngành công nghiệp lithium chưa phát triển, nguồn vốn sản xuất pin, và mốc thời gian đề ra chưa hợp lý.
"Đây là mục tiêu thú vị, nhưng sản xuất một chiếc xe điện từ con số 0 tại Mexico mà không có cơ sở hạ tầng, là vô cùng phức tạp", một giám đốc dịch vụ giấu tên của Tesla ở Mexico nói với Rest of World.
"Dự án Olinia rất tham vọng, nhưng nó đặt ra nhiều khó khăn về mặt kỹ thuật, kinh tế và hậu cần khiến khả năng tồn tại trong ngắn hạn bị nghi ngờ".
Cần rất nhiều tiền
Mexico là trung tâm ô tô quan trọng, sản xuất hơn 3 triệu xe mỗi năm, hơn 80% trong số đó được xuất khẩu sang Mỹ. Đây cũng là thị trường xe điện đang phát triển.
Theo số liệu chính thức, từ tháng 1 đến tháng 7/2024, hơn 54.000 xe hybrid và xe điện đã được bán ra tại quốc gia này, tăng 80% so với cùng kỳ năm 2023. Thị trường xe điện của Mexico dự kiến sẽ tăng trưởng từ 25% đến 30% trong năm năm tới.
Olinia bao gồm hai xe cá nhân mini và một xe tải giao hàng nhỏ — nhắm đến các chủ doanh nghiệp, cư dân thành phố trẻ và các gia đình thành thị. Chúng dự kiến có giá từ 90.000–150.000 peso Mexico (113-188 triệu đồng), thấp hơn nửa giá của một chiếc BYD hoặc Tesla cấp thấp ở Mexico.
Trong khi Mexico có tham vọng lớn, vẫn chưa rõ dự án Olinia có đạt được mục tiêu hay không. Ngân sách năm 2025 của chính phủ dành cho công nghệ, khoa học và đổi mới đang ở mức thấp nhất kể từ năm 2008.
Abe Askenazi, một kỹ sư người Mexico và giám đốc điều hành tại Zero Motorcycles, nhà sản xuất xe máy điện tại California, cho biết khoản đầu tư ban đầu là 25 triệu peso Mexico (1,2 triệu USD) chỉ là "tiền lẻ". Nguồn quỹ hạn hẹp sẽ khiến Olinia khó có thể cạnh tranh với BYD và các loại xe điện khác của Trung Quốc tại quốc gia này.
"Trong thế giới xe hơi, bạn có thể tiêu hết số đó trong một tuần. Chẳng là gì cả", Askenazi nói.
Mất bao năm mới làm được xe điện?
Một rào cản khác đối với Olinia là số lượng hạn chế các trạm sạc công cộng. Phần lớn cơ sở hạ tầng hiện tại được đặt tại các khu dân cư tư nhân và các cơ sở của công ty. Askenazi cho biết chính phủ nên trợ cấp các trạm sạc hoặc cung cấp các ưu đãi cho khu vực tư nhân để xây dựng và cung cấp cho công chúng.
Mặc dù có trữ lượng lithium — một thành phần thiết yếu trong pin xe điện — quốc gia này vẫn chưa sản xuất lithium ở quy mô thương mại.
Pin xe điện vẫn là thách thức lớn nhất.
Theo Diana Avalos, giám đốc điều hành của Hiệp hội xe điện Mexico, một phần của vấn đề là lithium tại địa phương "đắt hơn nhiều" vì chứa trong các trữ lượng đất sét khó khai thác.
"Vấn đề về pin sẽ là một phần phức tạp của câu chuyện", bà nói. Ngay cả đối với các nhà sản xuất xe điện thành danh, việc tìm nguồn cung cấp lithium đã là hành trình xuyên lục địa phức tạp.
Askenazi cho biết, một vấn đề khác là thời gian. "Tự phát triển xe điện từ con số 0 sẽ mất không dưới 5 năm".
"Nếu mọi thứ tiến triển hoàn hảo, nguyên mẫu thực tế đầu tiên có thể có trong năm năm (2030)", giám đốc Tesla giấu tên dự đoán. "Nhưng để sản xuất hàng loạt, bạn sẽ cần ít nhất 10 năm (2035)".
Có tia hy vọng nào cho Mexico?
Tại Mexico, xét đến những hạn chế về công nghệ và khả năng tiếp cận hạn chế với các khoáng sản quan trọng, "việc tích hợp hoàn toàn theo chiều dọc trong sản xuất xe điện không hiệu quả về mặt chi phí", Diego Marroquín Bitar, một học giả tại Trung tâm Woodrow Wilson, nói với Rest of World.
Lựa chọn khả thi hơn là Mexico "tận dụng các mối quan hệ thương mại" và tập trung vào lắp ráp, linh kiện và sản xuất pin, "trong khi tìm nguồn cung ứng đầu vào từ các đối tác khu vực", ông cho biết.
Bất chấp những thách thức này, vẫn có sự lạc quan xung quanh dự án Olinia, một phần đến từ nền tảng ngành công nghiệp ô tô mạnh mẽ có từ năm 1925, khi Henry Ford xây dựng nhà máy sản xuất ô tô đầu tiên của Mexico.
Ngày nay, Mexico là trung tâm sản xuất của Audi, Nissan, Fiat, BMW, General Motors và các hãng khác, đồng thời là nhà sản xuất phụ tùng ô tô lớn thứ tư thế giới. Theo báo cáo gần đây của Hiệp hội Công nghiệp Phụ tùng Ô tô Quốc gia, lực lượng lao động có tay nghề cao có thể nhanh chóng thích ứng với nhu cầu sản xuất xe điện.
Một số thách thức của Olinia cũng có thể được khắc phục, như kêu gọi các liên minh thương mại mới với các nhà sản xuất lithium khác ở Mỹ Latinh, bao gồm Chile, Argentina hoặc Bolivia.
Mẫu xe mới được dự kiến sẽ tập trung vào các gia đình thu nhập thấp và những người trẻ tuổi.
Damián Vázquez là nhân viên bán hàng tại một cửa hàng quần áo nam ở Thành phố Mexico. Là người sử dụng xe máy để di chuyển quãng đường ngắn mỗi ngày ở những khu vực có lưu lượng giao thông đông đúc, anh đại diện cho đối tượng mục tiêu của Olinia.
"Tôi thích việc chính phủ thực hiện sáng kiến này," Vázquez nói với Rest of World. "Miễn là xe rẻ và có thể sạc được, tôi sẽ ủng hộ hết mình".