Mới đây, ca sĩ Phương Linh chia sẻ một câu chuyện dễ thương: có một khán giả ngày nào cũng chuyển khoản 10.000 đồng "đều như vắt tranh" vào tài khoản từ thiện của cô. Ngày nào quên thì hôm sau lại chuyển bù. Nữ ca sĩ thú thật cũng không rõ lý do, bởi cô chưa từng kêu gọi quyên góp.
Tuy nhiên, ngay dưới phần bình luận, thay vì bàn về câu chuyện đáng yêu, nhiều người lại chú ý đến… lỗi chính tả.
Một người viết: "Phương Linh vui tính thật, nhưng mà phải là vắt....chanh", ý nói cụm từ "đều như vắt tranh" mà Phương Linh viết là sai chính tả. Phản hồi lại bình luận, nữ ca sĩ chỉ nói ngắn gọn: "Đọc bình luận của mọi người rồi tự sửa mình nghe". Thì ra, không cần chính Phương Linh giải thích, rất nhiều khán giả đã chỉ ra, "đều như vắt tranh" mới là câu đúng.
Ca sĩ Phương Linh
Trong đời sống hằng ngày, nhiều người hay dùng cụm từ "đều như vắt chanh" để miêu tả sự lặp lại, đều đặn của một hành động hay sự việc nào đó. Tuy nhiên, nếu xét về thực tế, hình ảnh "vắt chanh" lại không thật sự phản ánh sự đều đặn. Bởi lẽ, mỗi quả chanh có kích thước, độ mọng nước và lực tay khác nhau, nên khó có thể cho ra lượng nước đồng đều.
Thành ngữ chuẩn xác vốn dĩ là "đều như vắt tranh". "Tranh" ở đây chính là loại cỏ tranh – nguyên liệu quen thuộc trong việc lợp mái nhà ngày xưa. Khi đánh tranh, người thợ phải bện những sợi cỏ thành từng nắm, gọi là "vắt". Các vắt tranh cần đều nhau tăm tắp để khi ghép lên mái, ngôi nhà vừa đẹp mắt vừa tránh được thấm dột.
Trong tiếng Việt, "vắt" không chỉ mang nghĩa động từ như trong "vắt chanh", mà còn là danh từ chỉ một phần, một nắm được định lượng, giống như "vắt cơm", "vắt xôi". Bởi vậy, "đều như vắt tranh" được hiểu là sự ngay ngắn, đồng đều, chuẩn mực – xuất phát từ kỹ thuật đánh tranh công phu và đầy tính thẩm mỹ.
Cỏ tranh từng là vật liệu phổ biến ở khắp ba miền Việt Nam. Đây là loại cây sống lâu năm, thân rễ ăn sâu và lan dài dưới đất, mọc tự nhiên ở vùng nhiệt đới. Người thợ xưa thường gom cỏ tranh, ước lượng sao cho một vắt vừa khít ngón cái và ngón trỏ, không dư cũng không thiếu. Khi đưa vắt tranh vào khung tre, họ phải chỉnh tay thật khéo để từng nắm sợi ngay hàng thẳng lối. Chỉ cần vắt tranh lệch hoặc không đều, mái nhà sẽ kém bền và nhanh hỏng.
Những mái tranh tăm tắp không chỉ gợi về ký ức quê nhà, mà còn trở thành hình ảnh gắn liền với tinh thần "đều như vắt tranh", một sự chuẩn mực giản dị mà bền bỉ.