Với hệ sinh thái rừng đặc dụng rộng hơn 46.000ha, Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Huống (Nghệ An) được xem là “kho báu đa dạng sinh học” của Bắc Trung Bộ. Nơi đây sở hữu hàng trăm loài động thực vật quý hiếm, nhiều loài nằm trong Sách Đỏ Việt Nam và danh lục IUCN. Trong những năm gần đây, Pù Huống được biết đến như một đơn vị tiên phong ứng dụng khoa học - công nghệ, mở rộng hợp tác quốc tế và thúc đẩy mô hình bảo tồn dựa vào cộng đồng.
Để hiểu rõ hơn về hệ sinh thái rộng lớn trong Khu BTTN Pù Huống cũng như hành trình giữ rừng, cứu hộ động vật hoang dã và kỳ vọng phát triển mô hình bảo tồn bền vững ở vùng núi cao Nghệ An, chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn với ông Võ Minh Sơn - Giám đốc Khu BTTN Pù Huống.
Vùng lõi Khu BTTN Pù Huống (Nghệ An).
- PV: Thưa ông, Pù Huống là một trong những khu vực có mức độ đa dạng sinh học cao của miền Trung. Ông có thể khái quát những kết quả nổi bật của đơn vị trong công tác bảo tồn thời gian qua?
Pù Huống là 1 trong 3 vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển thế giới miền Tây Nghệ An, sở hữu nguồn tài nguyên sinh học phong phú với 1.806 loài thực vật bậc cao và 568 loài động vật thuộc các nhóm Thú, Chim, Bò sát, Lưỡng cư và Cá. Những con số này được cập nhật liên tục nhờ các đợt điều tra phối hợp với nhiều viện nghiên cứu và trường đại học, tạo nền tảng khoa học quan trọng cho mọi quyết sách bảo tồn của chúng tôi.
Toàn bộ chiến lược của chúng tôi đều xoay quanh hai trụ cột: bảo vệ nguyên vẹn tài nguyên rừng và nâng cao năng lực cộng đồng để cùng quản lý, cùng hưởng lợi, cùng gìn giữ. Một trong những chuyển biến lớn nhất là việc ứng dụng công nghệ vào quản lý rừng. Hệ thống GPS, bản đồ số, QGIS và đặc biệt là thử nghiệm bẫy ảnh (camera trap) đã ghi nhận sự xuất hiện của nhiều loài thú quý hiếm, giúp xác định vùng sinh cảnh ưu tiên và theo dõi biến động đa dạng sinh học một cách khách quan, hiệu quả.
Ông Võ Minh Sơn - Giám đốc Khu BTTN Pù Huống.
Song song với bảo vệ rừng, chúng tôi triển khai các dự án trồng rừng thay thế với diện tích 30 ha, phát triển vườn thực vật ngoại vi gần 10 ha nhằm bảo tồn và nhân giống cây bản địa. Các mô hình này không chỉ phục hồi sinh cảnh mà còn tạo sinh kế cho người dân vùng đệm.
Ngoài ra, Pù Huống còn tích cực mở rộng hợp tác quốc tế với các tổ chức như Vườn thú San Diego (Mỹ), LoCoFoRest (Thụy Điển), Tokyo Metropolitan University… góp phần đưa hình ảnh khu bảo tồn trở thành điểm sáng về quản trị rừng và giáo dục môi trường.
Điều tôi cho là dấu ấn quan trọng nhất chính là sự thay đổi trong tư duy quản lý, chuyển từ phương thức truyền thống sang quản trị dựa trên dữ liệu, công nghệ và lấy cộng đồng làm trung tâm của chiến lược bảo tồn.
- PV: Công tác cứu hộ – tái thả động vật hoang dã tại Pù Huống thời gian qua đạt nhiều kết quả tích cực. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về hoạt động này?
Dù chưa có trung tâm cứu hộ riêng, nhưng chúng tôi luôn phối hợp chặt chẽ với kiểm lâm địa bàn và các vườn quốc gia để tiếp nhận, chăm sóc ban đầu và tái thả động vật hoang dã.
Gần đây, chúng tôi đã tiếp nhận 11 cá thể Khỉ từ Trung tâm cứu hộ VQG Cúc Phương và tái thả thành công. Các cá thể này thích nghi rất tốt với điều kiện rừng tự nhiên ở Pù Huống. Đây là minh chứng rõ ràng cho chất lượng sinh cảnh, sự phù hợp giữa cấu trúc rừng, nguồn thức ăn và điều kiện tự nhiên của khu bảo tồn đối với nhiều loài động vật hoang dã. Mỗi đợt tái thả còn được theo dõi chặt chẽ để đánh giá khả năng hòa nhập của động vật vào môi trường tự nhiên.
Thông qua bẫy ảnh đã ghi nhận sự đa dạng sinh học trong Khu BTTN Pù Huống.
- PV: Công tác bảo tồn hẳn gặp rất nhiều khó khăn. Theo ông, đâu là thách thức lớn nhất hiện nay và Pù Huống đang vượt qua bằng cách nào?
Giữ rừng trên diện tích hơn 46.000 ha, trải dài qua 8 xã miền núi, chắc chắn không dễ. Địa hình chia cắt, lực lượng mỏng trong khi các hành vi vi phạm ngày càng tinh vi là áp lực lớn nhất mà chúng tôi phải đối mặt.
Bên cạnh đó, sự chênh lệch về chế độ giữa các nhóm lực lượng làm nhiệm vụ bảo vệ rừng cũng tạo ra không ít trăn trở, ảnh hưởng đến tính ổn định của lực lượng bảo vệ rừng.
Để vượt qua, chúng tôi thực hiện ba hướng tiếp cận: Thứ nhất, quản lý bằng công nghệ. Ứng dụng GPS, QGIS, phần mềm SMART và bẫy ảnh giúp nhận diện điểm nóng, bố trí lực lượng hợp lý, giảm tải cho tuần tra thủ công.
Thứ hai, phối hợp liên ngành. Pù Huống làm việc chặt chẽ với kiểm lâm, chính quyền địa phương và công an xã để xử lý vi phạm, đồng thời tổ chức truy quét bẫy thú thường xuyên. Mỗi năm, hàng trăm bẫy thú được tháo gỡ, góp phần giảm nguy cơ gây hại cho động vật hoang dã.
Thứ ba, giữ vững tinh thần cho đội ngũ. Chúng tôi tạo môi trường làm việc đoàn kết, minh bạch, bảo đảm mọi đóng góp đều được ghi nhận. Tôi luôn tin rằng sức mạnh lớn nhất của Pù Huống nằm ở tinh thần bền bỉ và lòng yêu nghề của những người ngày đêm bám rừng, vượt qua khó khăn để bảo vệ từng tấc rừng.
- PV: Ông kỳ vọng gì cho công tác bảo tồn thiên nhiên và cứu hộ động vật hoang dã ở Pù Huống trong thời gian tới?
Tôi kỳ vọng Pù Huống sẽ bước sang giai đoạn bảo tồn chủ động và hiện đại hơn, dựa trên sự kết hợp giữa khoa học - công nghệ, cộng đồng và sinh kế.
Công tác giữ rừng, bảo tồn thiên nhiên được cán bộ, nhân viên Khu BTTN Pù Huống chú trọng.
Về bảo tồn thiên nhiên, chúng tôi muốn xây dựng ngân hàng dữ liệu sinh học đầy đủ, mở rộng hệ thống bẫy ảnh và ứng dụng GIS theo hướng dự báo rủi ro, từ đó chủ động trong quản lý.
Về cứu hộ động vật, Pù Huống sẽ hướng đến xây dựng khu chăm sóc tạm thời đạt chuẩn, ký kết thêm các thỏa thuận với trung tâm cứu hộ và tăng cường giám sát sau tái thả.
Trong dài hạn, chúng tôi đặt mục tiêu phát triển mô hình bảo tồn dựa vào cộng đồng - khoa học - sinh kế, hỗ trợ người dân trồng dược liệu dưới tán rừng, phát triển lâm sản ngoài gỗ và các mô hình sinh kế bền vững. Khi người dân sống tốt hơn, rừng sẽ được bảo vệ tốt hơn.
Tôi luôn tin rằng con đường phát triển của Pù Huống phải là con đường bảo tồn bền vững – nơi thiên nhiên, con người và sinh kế hài hòa với nhau. Khi cộng đồng tin vào giá trị của rừng, thì rừng sẽ được bảo vệ một cách tự nhiên và bền vững nhất.
- PV: Vâng, xin cảm ơn ông!