Khi dữ liệu là vàng

(Ảnh minh họa: Facebook)

Nền kinh tế dữ liệu, vốn đã đạt quy mô hàng nghìn tỷ USD, đang bước vào giai đoạn tăng trưởng mới với tốc độ mạnh mẽ hơn, phạm vi lớn hơn và tác động sâu rộng hơn đối với các ngành, lĩnh vực cũng như đời sống xã hội.

Dữ liệu - "dòng dầu mỏ mới" của kỷ nguyên số

Nếu như dầu mỏ được xem là động lực của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai, thì dữ liệu chính là tài nguyên chiến lược dẫn dắt cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và kỷ nguyên AI. Trong môi trường công nghệ hiện nay, các thuật toán học máy, mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), robot tự hành, ô tô tự lái và hàng loạt dịch vụ thông minh khác đều phụ thuộc trực tiếp vào nguồn dữ liệu khổng lồ, liên tục và đa dạng.

Dữ liệu mang lại cho doanh nghiệp khả năng hiểu rõ hơn thị trường, tối ưu hóa quy trình vận hành, giảm chi phí và đặc biệt là dự đoán xu hướng hành vi người tiêu dùng. Đối với chính phủ và nhà nước, dữ liệu là nền tảng cho quản trị hiện đại, giúp xây dựng chính sách dựa trên phân tích thực chứng và nâng cao chất lượng dịch vụ công.

Theo báo cáo của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) với tựa đề Measuring the Value of Data and Data Flows, dữ liệu đã trở thành đầu vào quan trọng trong sản xuất nhiều hàng hóa và dịch vụ. Báo cáo này chỉ rõ, mặc dù cách tính giá trị dữ liệu còn nhiều thách thức, việc tham gia đo lường đang trở thành ưu tiên chính sách. Cùng lúc đó, nghiên cứu của ESCoE mang tựa The Data Economy: Market Size and Global Trade cho thấy, năm 2018 riêng ngành khách sạn toàn cầu thị trường dữ liệu đã có giá trị 43,2 tỷ USD và sau đó tiếp tục tăng nhanh theo chu kỳ 3 năm nhân đôi. Như vậy, dữ liệu đang được ví như "dòng dầu mỏ mới" trong nền kinh tế số, không đơn thuần là phụ trợ mà đã trở thành nhân tố quyết định.

(Ảnh: datacenters)

Sự bùng nổ của các mô hình AI thế hệ mới, đặc biệt là mô hình đa phương thức (multimodal AI) kết hợp văn bản - hình ảnh - âm thanh - dữ liệu cảm biến, đã tạo ra nhu cầu dữ liệu ở quy mô nhân bản. Các mô hình có thể lên tới hàng nghìn tỷ tham số đòi hỏi lượng dữ liệu lớn để huấn luyện và tinh chỉnh.

Hơn nữa, các loại dữ liệu được sử dụng không còn giới hạn ở văn bản hay hình ảnh: dữ liệu giao dịch, hành vi người dùng, dữ liệu cảm biến từ IoT và dữ liệu sinh học đều đang gia tăng. Ngay cả các ngành truyền thống như nông nghiệp, logistics, sản xuất công nghiệp cũng đang số hóa mạnh mẽ, làm gia tăng nhu cầu dữ liệu phân tích và dự báo.

Trong môi trường doanh nghiệp, dữ liệu đã trở thành tài sản được đầu tư bài bản, từ hệ thống lưu trữ đám mây, trung tâm dữ liệu đến đội ngũ kỹ sư dữ liệu chuyên trách. Khảo sát của OECD chỉ ra rằng đầu tư vào tài sản dữ liệu ở khu vực doanh nghiệp tại một số nước OECD nằm trong khoảng 2,2%-3,0% của giá trị gia tăng trong năm tài chính tương ứng.

Cuộc cạnh tranh toàn cầu xoay quanh dữ liệu

Nền kinh tế dữ liệu không chỉ thúc đẩy doanh nghiệp mà còn định hình lại quan hệ giữa các quốc gia. Mỹ và Trung Quốc hiện được xem là hai siêu cường dữ liệu, sở hữu lượng người dùng Internet lớn, hệ sinh thái công nghệ mạnh cùng nhiều tập đoàn dữ liệu toàn cầu. Trong khi đó, châu Âu đẩy mạnh xây dựng khung pháp lý nghiêm ngặt về bảo vệ dữ liệu cá nhân, hướng tới xây dựng thị trường dữ liệu tin cậy.

Nghiên cứu của Coyle và Li từ năm 2021 cho thấy, luồng dữ liệu xuyên biên giới và chuỗi giá trị dữ liệu toàn cầu đang thay đổi sâu sắc cơ cấu lao động và sản xuất quốc tế. Ở châu Á, các quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản và Singapore đang đẩy mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng dữ liệu, xây dựng trung tâm dữ liệu quốc tế và phát triển các nền tảng chia sẻ dữ liệu quốc gia. Ngay cả tại Việt Nam, chiến lược chuyển đổi số đang đặt dữ liệu và trung tâm dữ liệu quốc gia vào vị trí trọng tâm.

(Ảnh: AP)

Tuy nhiên, sự cạnh tranh dữ liệu cũng đặt ra thách thức về an ninh mạng, chủ quyền số và rủi ro thao túng thông tin, bởi dữ liệu vừa là hàng hóa, vừa là công cụ quyền lực trong môi trường địa chính trị số. Khi nền kinh tế dữ liệu phát triển mạnh mẽ, các rủi ro cấp thiết như vi phạm quyền riêng tư, lộ lọt dữ liệu, thất thoát thông tin doanh nghiệp, thao túng chính sách công ngày càng gia tăng. Việc thu thập, lưu trữ và sử dụng dữ liệu cần được kiểm soát chặt chẽ theo chuẩn mực pháp lý để bảo đảm an toàn và quyền lợi người dân.

Theo báo cáo của OECD, mặc dù dữ liệu đóng vai trò ngày càng lớn, phần lớn giá trị vẫn chưa được ghi nhận chính thức vào các chỉ số quốc gia vì đặc trưng kinh tế của dữ liệu - không giống như hàng hóa thông thường. Nhiều quốc gia đã ban hành luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, yêu cầu doanh nghiệp minh bạch mục đích sử dụng dữ liệu và gia tăng chế tài xử phạt hành vi vi phạm. Những quy định về quản trị dữ liệu, vận chuyển dữ liệu xuyên biên giới, tiêu chuẩn hóa dữ liệu cũng đang được triển khai nhằm tạo môi trường phát triển bền vững.

Nền kinh tế dữ liệu trong kỷ nguyên AI được dự báo sẽ tiếp tục mở rộng với tốc độ mạnh mẽ và tác động sâu rộng hơn bao giờ hết. Điều này kéo theo sự phát triển nhanh chóng của các ngành liên quan như điện toán đám mây, trung tâm dữ liệu, phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và an ninh mạng.