Ảnh: Food Standard Agency – GOV.UK
Chính phủ Vương quốc Anh đã chính thức thông qua Luật về Công nghệ Di truyền Chọn Tạo Giống Chính Xác (Genetic Technology – Precision Breeding Act) vào ngày 13/11/2025 vừa qua với nhiều quy định đổi mới nhằm thúc đẩy phát triển và ứng dụng cây trồng chỉnh sửa gen nói riêng và cây trồng được tạo ra bằng các công nghệ di truyền mới nói chung. Anh cũng là quốc gia đi đầu tại Châu Âu trong việc thúc đẩy quy định đối với cây trồng chỉnh sửa gen.
Luật này của Vương Quốc Anh chính thức có hiệu lực vào ngày 13 tháng 11 năm nay, thay thế các quy định hạn chế trước đây do Liên minh châu Âu đặt ra, thiết lập một khuôn khổ quản lý dựa trên khoa học và cân bằng. Các quy định của Luật mới sẽ tạo cơ hội cho các nhà khoa học, nhà chọn tạo giống và nông dân sử dụng các kỹ thuật lai tạo chính xác như chỉnh sửa gen để cải thiện năng suất, tăng khả năng chống chịu khí hậu và thúc đẩy tính bền vững.
Theo đó, kỹ thuật chọn tạo giống chính xác cho phép thực hiện các thay đổi có mục tiêu trong DNA của cây trồng, các thay đổi này có thể xảy ra tự nhiên hoặc thông qua lai tạo truyền thống nhưng giờ đây có thể tiến hành nhanh hơn và chính xác hơn với các ứng dụng công nghệ sinh học. Một số ứng dụng tiềm năng ban đầu như dâu tây năng suất cao với thời gian bảo quản dài hơn, cà chua và các loại cây có chứa dầu cải tiến dinh dưỡng, củ cải đường và khoai tây kháng bệnh, cà chua cho phép thu hoạch bằng robot, lúa mì và khoai tây non năng suất cao, chuối không bị thâm đen và đại mạch giàu lipid nhằm giảm lượng khí methane phát thải từ chăn nuôi.
Giáo sư Mario Caccamo, Tổng Giám đốc Viện Nghiên cứu Nông nghiệp và Công nghệ Sinh học Quốc gia Anh (NIAB), nhận định việc đạo luật được triển khai là “một cột mốc lịch sử”, đồng thời nhấn mạnh: “Đây là lần đầu tiên trong một thế hệ, chúng ta có luật pháp hỗ trợ thay vì cản trở việc ứng dụng các công nghệ di truyền tiên tiến trong nông nghiệp. Luật này sẽ thúc đẩy nhanh chóng sự phát triển các giống cây trồng cải tiến với lợi ích đa chiều cho người nông dân, người tiêu dùng và môi trường.”
Nghiên cứu & phát triển công nghệ trong khuôn khổ luật mới được kỳ vọng giúp sản xuất thực phẩm lành mạnh hơn với ít nguồn lực hơn, giảm lãng phí thực phẩm, góp phần ứng phó biến đổi khí hậu và tăng cường an ninh lương thực quốc gia. Bên cạnh đó, một khảo sát Ipsos toàn cầu cho thấy 56% người tiêu dùng ủng hộ việc sử dụng các kỹ thuật genomic mới trong nông nghiệp, đặc biệt là để phát triển các giống cây trồng thích ứng với khí hậu. Số người phản đối chỉ chiếm tỉ lệ 12%.
Luật Công nghệ Di truyền Chọn Tạo Giống Chính Xác của Anh nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhiều phía bao gồm cả công chúng và được chính phủ cam kết bảo vệ trong các thỏa thuận thương mại tương lai với châu Âu, hứa hẹn sẽ đưa Anh trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về nông nghiệp bền vững dựa trên khoa học hiện đại.
Khung pháp lý toàn cầu đối với cây trồng chỉnh sửa gen và định hướng cho Việt Nam
Trên thế giới, nhiều quốc gia đang hoàn thiện khung pháp lý đối với cây trồng chỉnh sửa gen dựa trên sản phẩm cuối cùng, theo hướng khoa học và thúc đẩy đổi mới. Nếu sản phẩm cây trồng cuối không chứa vật liệu di truyền ngoại lai và không tạo ra tổ hợp gen mới, nhiều nước xem chúng tương đương với cây trồng được tạo ra bằng phương pháp lai truyền thống, thay vì phân loại và quản lý như cây trồng biến đổi gen (BĐG).
Kinh nghiệm quốc tế hiện nay cũng cho thấy xu hướng miễn trừ hoặc áp dụng quy trình đánh giá đơn giản hơn đối với cây chỉnh sửa gen không chứa DNA ngoại lai. Các quốc gia như Hoa Kỳ, Brazil, Argentina và Úc đều áp dụng đánh giá dựa trên đặc tính cuối cùng của sản phẩm. Ở châu Á, Nhật Bản, Philippines, Thái Lan và Singapore đã xác nhận rằng cây chỉnh sửa gen không mang DNA ngoại lai sẽ không thuộc phạm vi quản lý đối với cây trồng; trong khi Trung Quốc và Indonesia đang điều chỉnh theo hướng tiếp cận dựa trên sản phẩm để thúc đẩy đổi mới.
Tại Việt Nam, công nghệ sinh học – bao gồm chỉnh sửa gen – được xác định là một trong những trụ cột quan trọng trong phát triển nông nghiệp hiện đại, thích ứng với biến đổi khí hậu. Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các đơn vị có liên quan đang rà soát khung pháp lý để sớm có hướng dẫn đối với cây trồng chỉnh sửa gen phù hợp với xu hướng quốc tế và nhu cầu phát triển trong nước.
